په‌یامی به‌ڕێز"کوئیچیرۆ ماتسورا"

په‌یامی به‌ڕێز "کوئیچیرۆ ماتسورا"‏
به گوته‌ی ‏U.N.E.S.C.O.‎‏ کۆمه‌ڵی گشتی نه‌ته‌وه‌یه‌کگرتووه‌کان ‏ساڵی2008ی به ناوی ساڵی جیهانی زمانه‌کان ناودێر کردووه.به دوای ‏ئه‌ودا "کوئیچیرۆ ماتسورا" سکرتێری گشتی‏U.N.E.S.C.O‏ په‌یامێکی ‏ئاراسته‌ی وڵاتانی جیهان کردووه؛ له‌م په‌یامه‌داهاتووه:‏

زمانه‌کان گرینگن
کۆمه‌ڵی گشتی نه‌ته‌وه‌یه‌کگرتووه‌کان ساڵی 2008ی به ساڵی ‏نێونه‌ته‌وه‌یی زمانه‌کان ناوبردووه. یـــۆنسکۆ که ئه‌رکی ڕێکخستنی ‏گه‌لاله‌کانی ساڵی داهاتووی پێ‌سپێردراوه ، پێداگره که ئه‌رکی خۆی ‏وه‌ک ڕێکخراوه‌یه‌کی ستراتژیک به‌جێ بهێنێ.ئه‌م ڕێکخراوه‌یه له ‏گرینگی ژیانمه‌ندی(حه‌یاتی) زمانه‌کان له به‌راوه‌رد ده‌گه‌ڵ ‏کێشه‌کانی‌تری که مرۆڤ له داهاتوودا به‌ره‌وڕوویه‌تی هایداره.‏

زمانه‌کان بـۆپارازتنی هه‌بوون وکێیه‌تی تاک‌تاکی مرۆڤ وهه‌روه‌ها بۆ ‏پێکه‌وه‌ژیانی ئاشتی‌مه‌ندانه‌ی مرۆڤ گرینگی بنه‌ڕه‌تییان هه‌یه.‏

زمانه‌کان‌بۆپێشکه‌وت وگه‌شه‌ی درێژه‌داری ئابووری وپه‌یوه‌ندی ‏هاوکێش له بواری گشتی وناوچه‌یی هۆکاری ستراتیژیکن. ‏بـۆگه‌یشتن به ئامانج‌یه‌لی نه‌ته‌وه‌یه‌کگرتووه‌کان له ساڵی2000 ‏زۆرترین گرینگییان هه‌یه؛ ئه‌و ئامانجانه‌ی که به ناوی"شه‌ش ئامانجی ‏فێرکاری وپه‌روه‌رده بۆ گشتی مرۆڤ‎(EFA)‎‏ " و"ئامانج‌یه‌لی گه‌شه ‏وپێشکه‌وتی هه‌زاره‎(MDGS)‎‏ دیاری کراون.‏
زمانه‌کان وه‌کوو هۆکاری ته‌بایی کۆمه‌ڵایه‌تی(له ناوهاوزمانان) بۆ ‏بنه‌بــڕ کردنی هه‌ژاری وبرسییه‌تی له جیهانا‎(MDG1)‎‏ ده‌وری ‏ستراتیژیکیان هه‌یه؛ له به‌رئه‌وه‌ی زمان له په‌ره‌پێدانی زانستی ‏گشتی وفێربوونی چالاکییه‌لی ژیان کاریگه‌ره.‏
زمانه‌کان بۆ گه‌یشتن به فێرکاریی سه‌ره‌تایی گشتی ‏‎(MDG2)‎‏ ‏،به‌ربه‌ره‌کانی ده‌گه‌ڵ ئایدز ،مالاریا و نه‌خۆشی‌تر‎(MDG6)‎‏ گرینگی ‏بنه‌ڕه‌تییان هه‌یه و ته‌واوی ئه‌م چالاکییانه ده‌بێ به زمانی زگ‌ماک بێ ‏ئه‌گه‌ر به ڕاستی پێکانی ئه‌و ئامانجانه بۆ ‏U.N.‎‏ گرینگه.‏
پارێزگاری له زانست وچالاکییه ناوچه‌یییه‌کان ومسۆگه‌رکردنی ژینگه‌ی ‏خاوێن و درێژخایه‌ن ‏‎(MDG7)‎‏ په‌یوه‌ندی ڕاسته‌وخۆیان به زمانی ‏زگ‌ماکه‌وه هه‌یه. ‏
جیاوازی کولتووری له جیاوازی زمان سه‌رچاوه ده‌گرێ وهه‌روه‌کو له ‏‏"جاڕنامه‌ی جیهانی فره‌کولتووری وفره‌زمانی و گه‌لاله ‏په‌یوه‌ندداره‌کان(2001) "و بــڕیارنامه‌ی "پارێزگاری له که‌له‌پوور وکولتوور ‏‏(2005)" جه‌ختی له سه‌رکراوه ده‌بێ زمانه‌کان بپارێزرێن.‏
‏ جێی داخه له چه‌ند وچه‌ی داهاتوو بۆی هه‌یه زیاتر له ‏نیوه‌ی7000زمانه باوه‌که‌ی جیهان له‌ناو بچێ.که‌مترله چواریه‌کی ‏ئه‌وزمانانه له قوتاب‌خانه وفێرگه‌کان وتــۆ ڕی ئینتێرنێت به کارده‌هێنن ‏وهه‌زاران زمانی دیکه ورده‌ورده خه‌ریکن ده‌توێنه‌وه وله‌ناو ده‌چن.‏

ئێمه وه‌ک ڕێکخراوه‌ی نه‌ته‌وه‌یه‌کگرتووه‌کان‎(U.N.)‎‏ ده‌بێ به په‌له چی ‏بکه‌ین؟
ده‌بێ وڵاته‌کان هان‌ده‌ین تاهه‌ر کۆمه‌ڵێکی زمانی له سه‌ره‌تادا زمانی ‏زگ‌ماکی خۆیان به تــه‌واوی له فێرکاری وفێرگه‌کان به کاربێنن وله پاڵ ‏ئه‌ودا زمانێکی فه‌رمی ودوایی زمانێکی نێونه‌ته‌وه‌یی فێربن.ته‌نیا به‌و ‏مه‌رجه که فره‌زمانی له لایه‌ن حکومه‌ته‌کانه‌وه په‌سندکرێ،ته‌واوی ‏زمانه‌کان ده‌توانن جێگه‌ی ڕاسته‌قینه‌ی خۆیان له ‏جیهانی‌بوونا‎(Globalism)‎‏ ببیننه‌وه.له به‌رئه‌م مه‌به‌سته ڕێکخراوه‌ی ‏U.N.E.S.C.O.‎‏ له ته‌واوی حکومه‌ته‌کان، ڕێکخراوه‌ی ‏نه‌ته‌وه‌یه‌کگرتووه‌کان ،ڕێکخراوه په‌روه‌رده‌یییه‌کان و ڕێکخراوه ‏ناحکومییه‌کان ‏‎(N.G.O.)‎‏ داوا ده‌کا تا خه‌بات وچالاکی خۆیان بۆپارازتن ‏وگه‌شه وپه‌ره‌پێدانی ته‌واوی زمانه‌کان به‌رفراوانترکه‌ن وته‌واوی هێزی ‏خۆیان وه‌گه‌ڕخه‌ن تائه‌وزمانانه له ناونه‌چن.‏
ئه‌وچالاکییانه ده‌بێ به‌ڕێوه چێ چ له ڕێگه‌ی به کار هێنانی ئه‌وزمانانه ‏له فێرکاری وپه‌روه‌رده وچ له‌ ڕێگه‌ی به‌ڕێوه بردنی گه‌لاله‌ی تایبه‌ت ‏بۆپارازتنی ئه‌و زمانانه وه‌ک که‌رسته‌ی گه‌شه‌ی ئابووری وپه‌یوه‌ندی ‏کۆمه‌ڵایه‌تی.ده‌بێ هه‌رچۆنێ بێ بیرۆکه‌ی ئه‌وه که" زمانه‌کان ‏گرینگن" له هه‌مووجێگه‌یێ په‌ره‌بدرێ.‏
‏21 فوریه‌ی ساڵی 2008 که نۆهه‌مین ساڵوه‌گه‌ڕی ڕۆژی جیهانی ‏زمانی زگ‌ماکه ،گرینگی تایبه‌تی هه‌یه وهه‌لێک ده‌ڕه‌خسێنێ بۆ ‏ده‌سپێکی چالاکی نوێ وبه‌ربڵاو بۆ په‌ره‌پێدانی زمانه جیاوازه‌کان.‏
‏ ئامانجی هاوبه‌شی ئێمه ئه‌وه‌یه دڵنیابین که گرینگی فره‌زمانی له ‏سیسته‌می په‌روه‌رده،ئیداری ویاسایی،کولتووری ‏وڕاگه‌یاندن،ئینتێرنێت وئابووری له ئاستی وڵات ،ناوچه‌یی ‏ونێونه‌ته‌وه‌یی به فه‌رمی بناسری.ساڵی نێونه‌ته‌وه‌یی زمانه‌کان ‏ده‌رفه‌تێکی بێ‌وێنه ده‌ڕه‌خسێنێ تاپێشکه‌وتی دابــڕانه بۆگه‌یشتن ‏به‌م ئامانجانه به‌رهه‌م بێ.‏


ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
سه‌رچاوه:‏
http://unesdoc.unesco.org/images/0015/001544/154400e.pdf