زمان، کولتوور، وێژه، کۆمه‌ڵ
بیر و بۆچوون و نووسراوه‌کانی دوکتور ڕه‌شید کرمانجزمان، کولتوور، وێژه، کۆمه‌ڵ
بیر و بۆچوون و نووسراوه‌کانی دوکتور ڕه‌شید کرمانجپاسخ خود‌ازمایی ادبیات۳ انسانی
پاسخ خودآزمایی‌های ادبیات فارسی3 انسانی
صفحه 5
1- یتیمی که ناکرده قرآن درست کتب خانه چند ملت بشست
2- معراج
3- چون حرام امن الهی است و حریم و پناهگاه پناه آورندگان است و در آنجا هیچ گونه آزادی بر هیچ موجودی روانیست
4- بزرگ داشت
5= علمای قدیم اعتقاد داشتند که عطارد دبیر و نویسنده ی فلک است شاعر نیز مطابق این اعتقاد به عطارد دوات و قلم نسبت داده است.
6- ستارگان
7- کسی با او نه و او با همه کس نماند هیچ کس او ماند و بس .
ادامه مطلب ...من ده‌مه‌وێ به زمانی خۆم بیربکه‌مه‌وه
له سه‌ره‌تای ساڵی ۲۰۰۸ـه‌وه که U.N.E.S.C.O. ئه‌م ساڵه‌ی وه‌ک ساڵی جیهانی زمانی زگ‌ماک ناونا؛به خوێندکارانی خۆمم له فێرگه‌ی نووری سه‌قز ڕاگه‌یاندکه هه‌رکه‌س هه‌ستی خۆی له مه‌ڕ زمانی کوردی به زمانی خۆی بنووسێ تامن باشه‌کانی هه‌ڵبژێرم وله وێبلاگی خۆما بڵاوی که‌مه‌وه.
ڕاسته که ئه‌م نووسراوانه له هه‌ڵه پـڕن؛به‌ڵام هه‌ر ئه‌ونه که به زمانی کوردی هه‌ستی پاکی خۆیان له مه‌ڕ زمانی کوردی ده‌ربـڕیوه جێی ڕێزه. بۆ یه‌که‌م جاره که به کوردی ده‌نووسن و زه‌ریای زمانی کوردی زۆر قووڵه و پێی ده‌وێ تافێربن.
به داخه‌وه هێشتا ئه‌م هه‌له نه‌ڕه‌خساوه که له ڕۆژهه‌ڵاتی کوردستان به فه‌رمی به زمانی کوردی وانه بڵێین وبۆته گرێ له سه‌ردڵمان ونازانین که‌ی حه‌وله‌کانمان به ئاکام ده‌گا ؟ ئێمه‌ش له‌م فێرگه له به‌ر دێوی کۆنکۆر ده‌رفه‌تی ئه‌وه‌مان نیه زمانی کوردیش بڵێین. هیوادارم ڕۆژێک به‌‌م‌زووانه بتوانین زمانی زگ‌ماکی خۆشمان بڵێین و خوێندکاره‌کانمان بتوانن بێ‌هه‌ڵه بنووسن وبه کوردی بیربکه‌نه‌وه.
به هیوای ئه‌و ڕۆژه: ڕ ـ ک
ئه‌مه‌ش وێنه‌ی هه‌ستی ده‌روونی چه‌ن قوتابی خوێن‌پاکم:
وت‌و وێژی ڕه‌شیدکرمانج ده‌گه‌ڵ گۆڤاری ژیرو
ده‌قی وت‌ووێژ ده‌گه‌ڵ گۆڤاری ژیرو(گۆڤاری قوتابیانی قوتابخانه‌ی هوشمند ی سنه)ساڵی۸۵
1. به‌ر له‌ههر پرسیارێک بفه‌رفوون ڕه‌شیدی کرمانج کێ‌یه
چه‌ن ساڵه نیشته‌‌جێی شاری سنه‌یه ئێستا لـه سنه ئیشی چییه؟
«ڕه‌شیدی کرمانج»م. ساڵی ۱۹۷۱ له گوندی «یاسی‌که‌ند»سه‌ر به شاری خونجیلانه‌ی بۆکان له دایک بووم. ساڵی یه‌که‌م و دووهه‌می سه‌ره‌تایی له قوتابخانه‌ی گوندی خۆمان ده‌رسم خوێند. ساڵی سێهه‌م هاتینه شار. ساڵی چواره‌می سه‌ره‌تایی به کوردی ده‌رسم خوێند که خۆشترین ساڵی ته‌واوی ده‌رس خوێندنم بوو.
سێ‌ساڵم له قوتابخانه‌ی "ئیبنی سینای بۆکان" خوێند. ساڵی 1984 چوومه «دانشسه‌رای په‌روه‌رده‌ی مامۆستا» ی شاری مه‌هاباد. چوار ساڵ له‌وێ ده‌رسم خوێند و به پله‌ی یه‌که‌وه لیسانس و فه‌وقی لیسانسم له زانستگای ورمێ و شه‌هید به‌هشتی تاران ته‌واو کرد و ئێستا خوێندکاری دوکتورای، PH.D رِشته‌ی philology م.
پێنج ساڵه هاتومه‌ته سنه و ئێستا مامۆستای په‌روه‌رده‌م.
2. چاڵاکی فه‌رهه‌نگی جه‌نابتان له چ بوارێکدایه؟
ئیشی فه‌رهه‌نگی ئێمه له سه‌ر قوتابی قوتابخانه‌کانه. زۆر خولیای زمان و فه‌رهه‌نگی کوردیم و له‌پێناویدا حه‌ول ده‌ده‌م. جاران له بۆکان وانه‌ی کوردیم ده‌کوت؛ به‌ڵام ئێستا به هۆکارگه‌لێک نایڵێمه‌وه، زۆر به‌ی خوێندکاران و قوتابیانی خۆمم فێری زمانی کوردی کردووه و وتاری کوردیش ده‌نووسم و له کۆنفرانسه کوردیه‌کاندا به‌شداری ده‌که‌م.
له کۆنفرانسی ئیستاندارد کردنی زمانی کوردی گه‌ورهشاری «ئامێد» (دیار به‌کر) به‌شداریم کرد و وتارێکم خوێنده‌وه و
بوو مه‌ئه‌ندامی کۆرِی زانستی زمانی کوردی.
3. تاچ راده‌ێیک ئاشنایه‌تیتان هه‌یه له‌گه‌ڵ شیعری جیهانی و ناسنامه‌ی شیعری جیهانی چیه؟
تارِاده‌ێیکی نه زۆر ناسیاویم له‌گه‌ڵ شێعری جیهانی هه‌یه و جارجار شێعری شاعیرانی ئینگلیز، شیلی و ئامریکا و هێند ده‌خوێنمه‌وه. شێعری جیهانی ده‌بێ تایبه‌تمه‌ندیه جیهانی‌یه‌کانی هه‌بێ، ده‌بێ چه‌مک و بیچمی جیهانی هه‌بێ و سنووره‌کان ده‌ربازکا و سه‌ر به هه‌ر وڵاتێک دابکا. شێعری جیهانی ده‌بێ گرین کارت و په‌ساپۆرتی جیهانی هه‌بێ.
4. کتێب خوێندنتان چۆنه؟
زۆرتری کاتم خه‌ریکی کتێب خوێندنه‌وه له مه‌رِ بابه‌تی زمانه‌وانی و ئه‌ده‌بی کوردیم و له تۆ ڕی ئینترنێتدا زۆر بابه‌تی زانستی دیکه‌ش ده‌خوێنمه‌وه و کتێبی کامپیوتێریش زۆر ده‌خوێنمه‌وه.
له مناڵییهوه حه‌ز له کتێب خوێندنه‌وه ده‌که‌م و هاوینان سه‌دان کتێبی رِۆمان و کۆمه‌ڵناسیم ده‌خوێنده‌وه.
5. زمانی کوردی و ئێوه؟
زمانی کوردی ژیانمه، له ناو ده‌مارمدایه. ژیانم بێ زمانی کوردی بێ واتایه‌له مناڵییهوه هه‌ر به زمانی کوردی ده‌خوێنمه‌وه ده‌نووسم من له رووی ناچارییه‌وه زمانی فارسیم خوێند. خۆم به سه‌ربازێکی بێ‌ناو ونیشانی زمانی کوردی ده‌زانم ئه‌گه‌ر وڵات و زمانه‌که‌م لێم قه‌بووڵ کا.
ئاواتم ئه‌وه‌یه که بتوانم زمانی کوردی به‌فه‌رمی له قوتابخانه بڵێمه‌وه ته‌نانه‌ت ئه‌گه‌ر له سه‌ره‌تایی و له گوندێکی زۆر دوور و بێ کاره‌بای کوردستان بێ. ئاواته‌خوازم ئه‌م ئاواته نه‌به‌مه ژێر گڵ.
6. وه‌کوو مامۆستاێیک له‌م دنیا پان و به‌رینه چیتان خۆش ئه‌وێ و له‌چی توورِه‌ن؟
جوانترین و خۆشه‌ویست‌ترین وشه بۆ من «ئازادی»یه. ژیانی ئازاد و یه‌کسانی ته‌واوی مرۆڤ هه‌روه‌کو مامۆستا هێمن فه‌رموویه‌تی:
ئاره‌زوومه هه‌ر چی ئینسانه به ئازادی بژی
کوا گه‌لی داماو و دیل و مات و خه‌مگینم ده‌وێ؟
له سته‌م و پێدا هه‌ڵگوتن، نایه‌کسانی و دوو ڕوویی بێزارم
7. مۆدێرنیسم به‌بـڕوای ئێوه؟
مۆدێرنیسم نوێبوونه‌وه‌ی بیرو هزر و مێشکی مروڤه و به‌یپێ ئه‌و تازه بوونه‌وه‌ی جیهان.
8. ئه‌ده‌بی کوردی له چه‌ند ڕسته‌دا
ئه‌گه‌رچی ئه‌ده‌بی کوردی دره‌نگ هه‌ستاوه به‌ڵام شوکور ئێستاخراپ نیه ئێستا شاعیران و نووسه‌رانی ئێمه به‌رهه‌می جیهانییان هه‌یه. «شێرکۆ بێکه‌س» و «شێرزاد حه‌سه‌ن»و زۆری‌تر به‌رهه‌می جیهانی ده‌خولقێنن . ئاسۆی زمان و ئه‌ده‌بی کوردی ڕوونه.
9. فێرگه‌ی «هوشمند»تان پێ چۆنه؟
ئه‌م قوتابخانه‌یه له باری که‌رسته‌ی فێرکارییه‌وه زۆر باشه، به‌ڵام که‌رسته و ئامراز گرینگ نیه: گرینگ ئه‌وه‌یه به‌کاریان بهێنین و که‌ڵکیان لێ وه‌رگرین و به پێی جیهان بچینه پێش. وڵاتی مالزی ته‌نیا به که‌رسته پێش نه‌که‌وتووه به‌ڵکو به‌سیستمی په‌روه‌رده و فێرکاری زانستی پێش که‌وتووه.
قوتابخانه‌ی «هوشمه‌ند»ی ئێمه‌ش کاتێک وه‌ک مالزی سه‌رکه‌وتوو ده‌بێ که سیستمی په‌روه‌رده بگۆرِین.
والنتاین
واڵنتاین ڕۆژی جیهانی ئه‌ڤین
له مه‌ڕ مێژووی "واڵنتاین" بیرو ڕای جیاواز هه‌یه.یه‌کێ له ڕوانگه به‌ناوبانگه‌کان ده‌ڵێ:
له چه‌رخی سێهه‌می زایینی‌دا له ڕوومی که‌ونا خونکارێک به ناوی"کلودیووسی دووهه‌م" بووه.کلودیووس ڕوانگه‌ی سه‌یرو سه‌مه‌ره‌ی هه‌بووه؛یه‌کیان ئه‌وه بوو که سه‌رباز مافی ژن‌هێنانی نیه.کلودیووس زۆر بێ‌به‌زه‌یی و زۆرداربوو.که‌س نه‌یده‌وێرا به پێچه‌وانه‌ی ویستی ئه‌و کارێ بۆ سه‌ربازه‌کان بکا ویارمه‌تییان بدا. ته‌نیا قه‌شه‌ی پیرۆز"واڵنتاین" وێرای به دزییه‌وه سه‌ربازه‌کان له خۆشه‌ویسته‌کانیان ماره‌کا.کلودیووس زانی و واڵنتاینی خسته به‌ندیخانه وله ئاکاما به‌و تاوانه له سێداره‌ی دا.
به‌و بـڕوایه واڵنتاین به شه‌هیدی ڕێگای ئه‌وین ده‌زانن وله‌و کاته‌وه واڵنتاین بوو به هێمای خۆشه‌‌ویستی.
له وڵاتانی ڕۆژئاوا ڕۆژی 14ی فه‌وریه‌ی هه‌مووساڵێ ڕێزله واڵنتاین ده‌گرن ویادی پیرۆز ڕاده‌گرن ودڵداران شوکولات به دیاری به یه‌کتر ده‌ده‌ن.
ئه‌م ڕۆژه له ئه‌ویندارانی ڕاسته‌قینه پیرۆز بێ.
پاشگری ـ ن
پاشگری ــ ن
«پاشگری ــ ن» له پێکهاته‌ی زۆر وشه دا ده‌وری هه‌یه که یه‌کیان «ناو+ن `ئاواڵناو»ـه. له‌م پێکهاته‌دا «پاشگری ــ ن» واتای نه‌رێنی و ناحه‌زی به ئاواڵناوه‌که ئه‌دا.
تاقمێک «ئاواڵناو» که «پاشگری ــ ن» واتای نه‌رێنی وناحه‌زی پێداون:
چڵکن
لیکن
چڵمن
نه‌وسن
ورگن
سیخن
مرخن
پرخن
جوکن
جیکن
منگن
قرخن
زکن(چڵێس)
قیزن
کوڵکن
جرپن
شه‌رمن
کرمن
ڕیخن
ڕشکن
ز ڕتن (که‌سێ به درۆ خۆی هه‌ڵکێشێ)
کۆخن
گووپن
میزن
لووتن
لۆقن
ڕیقن
فیـــڕن
فیقن
زیقن
قاڕن
قرتن (چنۆکی)
قژن
تــڕن
تسن
گۆشتن
گه‌دگن( زگ‌زل)
گه‌رمن
لرخن
پاشگری کایه
ــÊN پاشگری ــ ێن
ئه‌م پاشگره به دوای ناوه‌وه ئه‌لکێ وناوێکی نوێ چێ ده‌کا.واتای "کایـــــه" به ناو ئه‌دا.
چه‌ند ناوی کایه که به‌م پاشگره چێ بوون:
هه‌لووکێن
گۆوێن
قاڕێن(بیس‌بال)
شێلاقێن
بازه‌ڵێن
جه‌غزێن
جگێن
میرێن
که‌باب‌که‌بابێن
جۆرابێن
سێ ریزکێن
نۆڕیزکێن
جۆجۆیێن
خۆشارووکێن(خۆشارووکێنه)
خلیسکێن
گورزێن
مێشێن
تۆپێن
به پێی ئه‌و ڕێسایه(ناو+ ێن `ناو"ی کایه") ده‌توانین وشه‌یه‌لی ژێره‌وه پێشنیارکه‌ین:
تۆ ڕێن( وشه‌ی پێشنیاری بۆ "واڵیباڵ". ئه‌م وشه‌یه له "تۆپی‌تۆڕ"که گه‌رته‌‌هه‌ڵگرتنی ئینگلیزییه باشتر وجوانتره. ر.ک.)
سه‌وه‌تێن( وشه‌ی پێشنیاری به جێی "به‌سکتباڵ")
مشتێن (بۆکس)
شیرێن(شمشێڕبازی)
تیرێن (تیر اندازی)
ساڵی زمانی زگ‌ماک
بسمه تعالی 16/ 11/86
اداره‌ی محترم آموزش و پرورش شهرستان سقز
ته‌واوی زمانه‌کان گرینگ و به‌ڕێزن.(سازمان ملل)
با تقدیم سلام واحترام، همچنانکه مستحضرید یونســــــــکوسال 2008 را سال بینالمللی زبان‌ها(زبان‌های مادری)نام نهاده وتمام حکومتها را به حفظ زبان ملیتها موظف کردهاست.با توجه به نامگذاری این سال واهمیت ونقش زبان مــادری درامر آموزش،گروههای زبان وادبیاتِ فارسی، عربی وانگلیسی خواهان همایشی باعنوان«زبان مــــــــــــادری ونقش آن درآموزش»در اسفندماه86 هستند؛ بنابراین ازآن ادارهیِ محــــــترم خواهشمنداست اقدامات وامکانات لازم را مبذول فرمایند.
با تشکر:
رشید کرمانج ــ محمد رحیم پور سرگروه زبان وادبیات فارسی
رحیم علایی سرگروه زبــان وادبیات عربی
رضا ابراهیمی ــ خالد بهرامی سرگروه زبان وادبیات انگلیسی